SYBIRACY. Deportacje Obywateli Polskich w Głąb ZSRS 1939-1941
Wystawa z Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku
10 II 2023 r. – 29 XII 2023 r.
Wystawa przedstawia sowiecki aparat represji, służący polityce wyniszczenia społeczeństwa polskiego po agresji ZSRS na Polskę 17 września 1939 r. – historię deportacji ludności polskiej w głąb ZSRS, mechanizmy tworzenia list deportacyjnych, przebieg aresztowań, drogę i pobyt na zesłaniu. Okupant sowiecki, by wymusić uległość, zapobiec próbom oporu oraz uzyskać bezwzględne posłuszeństwo, stosował bezwzględny terror wobec społeczeństwa polskiego. Wśród wielu represji, jakich dopuścili się Sowieci wobec obywateli polskich, znalazły się także przeprowadzone w latach 1940–1941 cztery masowe deportacje obywateli polskich w głąb ZSRS.
Pierwsza deportacja dotknęła rodziny osadników wojskowych, cywilnych oraz pracowników służby leśnej. Miała miejsce w nocy z 9 na 10 II 1940 r.
Druga deportacja odbyła się 13 IV 1940 r. i w jej wyniku wysiedlono głównie rodziny osób przetrzymywanych w obozach jenieckich oraz więzionych i aresztowanych.
Trzecia tura wywózek odbyła się 29 VI 1940 r. i dotknęła głównie uciekinierów spod okupacji niemieckiej.
Czwarta deportacja miała miejsce w maju i czerwcu 1941 r. Wysiedleniu podlegali przede wszystkim członkowie konspiracji i ich bliscy, rodziny osób rozstrzelanych, aresztowanych za działalność „kontrrewolucyjną” bądź ukrywających się lub zbiegłych pod okupację niemiecką.
Następnie przedstawione zostały losy represjonowanych, w tym szczególnie losy dzieci polskich i żołnierzy Armii Polskiej, utworzonej na mocy porozumienia Sikorski-Majski.
Na wystawie przedstawiono kopie dokumentów, map, fotografii, listów, przedmioty codziennego użytku oraz pamiątki przywiezione z Syberii i Kazachstanu, wykonane przez zesłańców. Archiwalia pochodzą ze zbiorów OBUiAD i OKŚZpNP IPN Białystok, Ośrodka KARTA, Muzeum Historycznego w Białymstoku, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Muzeum Rolnictwa im. Ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu i osób prywatnych - członków Związku Sybiraków.
Wzbogaceniem wystawy planszowej są pamiątki Sybiraków członków Związku Sybiraków Koła Terenowego w Węgorzewie i muzealia ze zbiorów Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie.
